Hai bước giải quyết sự kình địch tại các vùng biển ở Đông Á

Trong bài phân tích đăng trên tạp chí trực tuyến "Diễn đàn Đông Á" (EAF) của Ôxtrâylia cuối tuần qua, giáo sư chuyên nghiên cứu về châu Á và quan hệ quốc tế Aileen S.P. Baviera nhận định những bất hòa giữa Trung Quốc và Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam cũng như giữa Trung Quốc và Mỹ liên quan đến các hòn đảo tranh chấp và những vùng thuộc biển Hoa Nam (Biển Đông) và biển Hoa Đông có sự khác biệt nổi bật so với những bất đồng trước đây. 

Những tranh cãi giữa các nước vùng duyên hải về chủ quyền, ngư trường, các nguồn năng lượng và quyền đi lại trên biển đang bị bao phủ bởi sự kình địch giữa các cường quốc mưu cầu mục tiêu lớn hơn là thiết lập và mở rộng ảnh hưởng chiến lược. Đổ thêm dầu vào những căng thẳng đó là sự hiện diện quân sự và ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Á-Thái Bình Dương, cũng như lo ngại của Oasinhtơn cho rằng Bắc Kinh có thể trở thành đối thủ cạnh tranh ngang hàng sớm hơn dự kiến. Có thể giờ đây người ta đang chứng kiến sự nổi lên của một cuộc cạnh tranh quyền lực Mỹ-Trung đang định hình các vấn đề an ninh khu vực, kể cả những tranh chấp lãnh thổ phức tạp mà trong đó Trung Quốc là nước đóng vai trò chính. 

Các vùng biển của Đông Á đóng vai trò quan trọng về mặt lợi ích chiến lược của các cường quốc lớn. Oasinhtơn coi sự hiện diện ở vùng Duyên hải Đông Á là sống còn đối với vị trí hàng đầu và ảnh hưởng chiến lược toàn cầu của Mỹ. Những đánh giá chiến lược của Mỹ sau sự kiện 11/9 cũng nhấn mạnh lĩnh vực hàng hải trong bối cảnh chống khủng bố và phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Đối với Trung Quốc, những vùng biển này cũng mang tính thiết yếu, đặc biệt để bảo vệ bờ biển và sự toàn vẹn lãnh thổ. Hơn nữa, biển Hoa Nam (Biển Đông) với những tuyến hàng hải chiến lược, nhưng dễ bị tấn công, vốn rất quan trọng đối với các nguồn cung cấp dầu lửa từ Trung Đông tới các nền kinh tế lớn phụ thuộc vào dầu lửa như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Ngoài ra, việc đảm bảo sự tiếp cận đối với các nguồn tài nguyên biển trong vùng đặc khu kinh tế là lý do chính cho việc Trung Quốc củng cố quân đội trong suốt nhiều năm qua. Sự quyết đoán về lãnh thổ của Trung Quốc cũng có thể là hậu quả của sức ép chính trị từ những người theo chủ nghĩa dân tộc trong Hải quân Trung Quốc. 

Những nhân tố gây phức tạp thêm và có thể dẫn tới việc Trung Quốc gia tăng hành động về lãnh thổ trong những năm tới là sự kế vị lãnh đạo của Đảng Cộng sản vào năm 2012, cũng như những quan hệ qua eo biển đang được cải thiện dưới chính quyền Quốc Dân đảng ở Đài Loan. Trong bối cảnh đó và căn cứ vào hiện trạng giữa hải quân Mỹ và Trung Quốc, có thể xảy ra những sự cố nghiêm trọng liên quan đến các hoạt động do thám của quân đội Mỹ.

Mỹ đã đáp trả bằng việc ngày càng can dự vào giải pháp cho những tranh chấp lãnh thổ. Ngoài việc tái khẳng định tầm quan trọng của tự do hàng hải và sự tiếp cận đối với toàn cầu, Oasinhtơn muốn tuyên bố rằng giải pháp hòa bình cho tranh chấp là một vấn đề thuộc "lợi ích quốc gia" đối với Mỹ và nhấn mạnh cần có những bước ngoại giao mang tính cộng tác trong việc giải quyết các tranh chấp ở biển Hoa Nam (Biển Đông), công khai quả quyết với Nhật Bản rằng quần đảo Senkaku được Mỹ bảo đảm an ninh và đề nghị tổ chức các cuộc đàm phán Trung-Nhật.

Điều thú vị là những kẻ thù có tham vọng của Trung Quốc trong các cuộc tranh chấp lãnh thổ hoặc là những đồng minh (Nhật Bản, Philíppin) hoặc là những đối tác an ninh mới đang được Mỹ tiếp cận (Việt Nam và ở chừng mực nào đó là Malaixia và Inđônêxia). Mỹ cũng đã biến hợp tác an ninh trên biển với những nước này (như cướp biển, nghiên cứu và cứu hộ, đối phó với thảm họa) thành một mũi đột phá chính trong ngoại giao khu vực của Oasinhtơn. Hợp tác song phương và đa phương của Mỹ về những vấn đề như vậy có thể giúp bảo đảm và hợp pháp hóa sự hiện diện quân sự hiện nay của Mỹ trong vùng Đông Á, bất chấp sự không hài lòng của một vài quốc gia đối với việc Mỹ đòi có vai trò lãnh đạo. Trong khi đó, Trung Quốc đã đồng ý nối lại các cuộc tham khảo ý kiến với ASEAN để soạn thảo một bộ quy tắc ứng xử ở biển Hoa Nam (Biển Đông).

Twitter